Celem istnienia fundacji rodzinnej jest między innymi gromadzenie majątku wypracowanego przez firmy rodzinne. Jednocześnie fundator, który pozostaje w związku małżeńskim i wnosi mienie do fundacji powinien w każdym przypadku przeanalizować, czy istnieje obowiązek uzyskania zgody współmałżonka na dokonanie takiej czynności. Odmiennie bowiem kształtuje się sytuacja, gdy fundator wnosi mienie, wchodzące w skład jego majątku osobistego, a odmiennie gdy wnoszone mienie objęte jest wspólnością majątkową.
Każdy z małżonków może co do zasady samodzielnie rozporządzać składnikami wchodzącym do ich majątków osobistych. W przypadku przedmiotów objętych wspólnością majątkową reguły indywidualnego zarządu mieniem doznają ograniczenia.
O przedmiotowych ograniczeniach traktuje m.in. art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, określający katalog czynności, które wymagają dla swej ważności zgody drugiego małżonka. W ramach wspomnianego katalogu wyróżniamy:
- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Oznacza to, że dokonanie przez fundatora darowizny na rzecz fundacji rodzinnej składników majątku objętych wspólnością majątkową wymaga uzyskania zgody małżonka. Przedmiotem darowizny mogą być np. nieruchomości, ruchomości, czy prawa majątkowe. Zgoda małżonka nie będzie jednak wymagana w zakresie drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Ocena, czy w danym przypadku mamy do czynienia z drobną darowizną wymaga przeanalizowania wartości tejże darowizny względem całości majątku wspólnego małżonków.
Zgoda małżonka musi być wyrażona w odpowiedniej formie, a więc formie jaka wymagana jest na podstawie przepisów dla określonej czynności prawnej. Dla oświadczenia darczyńcy wymagana jest forma aktu notarialnego. Oznacza to, że zgoda małżonka powinna być również dokonana w tej formie. Warto odnotować, że umowa darowizny zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego jest ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, jednakże możliwość zastosowania ww. reguł konwalidacji czynności prawnej w stosunku do zgody małżonka pozostaje kwestią dyskusyjną. Natomiast, jeśli ze względu na przedmiot darowizny wymagane jest zachowanie szczególnej formy dla oświadczeń stron, to czynność prawna powinna czynić zadość wspomnianemu warunkowi. Przykładowo umowa darowizny, której przedmiotem jest przeniesienie własności nieruchomości powinna być dokonana w formie aktu notarialnego, a obowiązek ten rozciąga się także na zgodę małżonka.
Akceptacja darowizny mienia objętego wspólnością majątkową do fundacji rodzinnej może być wyrażona przez małżonka zarówno przed dokonaniem takiej czynności, równocześnie z jej dokonaniem, a także po jej dokonaniu – przybiera ona wtedy postać potwierdzenia. Do czasu wspomnianego potwierdzenia czynność prawna uznawana jest za bezskutecznie zawieszoną. W momencie akceptacji przez małżonka – umowę uważa się za ważną od chwili jej zawarcia, natomiast brak potwierdzenia skutkuje bezwzględną nieważnością umowy od samego początku. Z perspektywy tworzenia i funkcjonowania fundacji rodzinnej niezwykle ważne jest, aby w sposób odpowiedni rozpoznać pochodzenie danego składnika majątku, który ma zostać darowany do fundacji. Jeśli bowiem okaże się, że składnik mienia jest objęty wspólnością majątkową małżeńską, to niezbędne może okazać się uzyskanie zgody małżonka. Sama fundacja rodzinna jako służąca zabezpieczeniu mienia powinna być natomiast wolna od domysłów mogących prowadzić do uznania danej czynności za nieważną tylko z powodu braku
Autor:
mec. Magdalena Błasiak, radca prawny w Zespole ds. Fundacji Rodzinnych w Mariański Group.