Za swojego życia Nestor może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców praw do zachowku (wydziedziczenie). Oświadczenie to musi wskazywać przyczynę zgodną ze ścisłym i zamkniętym katalogiem przewidzianym w art. 1008 k.c., który wymienia trzy przesłanki. Akt ten musi zostać wyraźnie dokonany w testamencie. Przy czym chodzi o ważny i ostatni testament, jeżeli wcześniej także spadkodawca je sporządzał.
„Wydziedziczenie jest nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu, nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła. To spadkodawca w treści testamentu winien opisać przykłady zachowania czy też czynności uprawnionego do zachowku bądź ich brak, które w jego ocenie pozbawiły go udziału w spadku. Testament niezawierający żadnych zarzutów pod adresem uprawnionego do zachowku czy też opisów jego nagannych postępowań, mimo że posiada formę testamentu notarialnego, nie może stanowić skutecznej podstawy do wydziedziczenia. Samo posłużenie się przez spadkodawcę sformułowaniem, że uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełniał obowiązków rodzinnych, bez wskazania rodzaju obowiązków, nie jest wystarczające.” Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 13 stycznia 2011 r., I ACa 1021/10.
Spadkobierca nie może być wydziedziczony, jeśli spadkodawca mu przebaczył. Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby wydziedziczony przeżył spadkodawcę.
Przykład:
Jan Nowak miał dwóch synów (A i B), którzy dopuścili się ciężkich przestępstw przeciwko jego zdrowiu i mieniu. Obydwaj synowie mieli po jednym synu (wnukowie A1 oraz B1). Jeden z synów (A) wykazał skruchę i wiele lat opiekował się ojcem, który mu wybaczył. W ostatnich latach opiekę sprawowała zatrudniona opiekunka. W testamencie ojciec wydziedziczył obydwu synów i zapisał cały spadek opiekunce. Prawo do zachowku ma jednak syn A, któremu testator wybaczył oraz wnuk B1, czyli zstępny syna B.
Świadome działanie osoby wydziedziczonej
Przy ocenie zaistnienia podstaw do wydziedziczenia w doktrynie podkreśla się cechę świadomego działania osoby wydziedziczonej. Wymaga zdolności do świadomego kierowania postępowaniem.
Zasada winy
Wszystkie przyczyny wydziedziczenia mają charakter zawinionych zachowań, ponieważ ich realizacja przez osobę wydziedziczoną w ich wyniku stanowi zawsze rezultat nagannej decyzji tej osoby. Nie można zatem wydziedziczyć potencjalnego spadkobiercy, jeżeli jego zachowanie nie wynika z jego decyzji, ale spowodowane jest tylko przez niezależne od niego przyczyny.
Przesłanki wydziedziczenia:
- naganne postępowanie,
- przestępstwo,
- zawinione niedopełnianie obowiązków rodzinnych.