Fundacja Rodzinna może nabywać udziały i akcje w spółkach kapitałowych w ramach dozwolonej działalności gospodarczej. Stanowi o tym art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. poz. 326 z późn. zm.), zgodnie z którym fundacja rodzinna może przystępować do spółek handlowych oraz uczestniczyć w tych spółkach.

Wniesienie udziałów/ akcji a korzyści podatkowe

Wnoszenie składników majątku w postaci udziałów oraz akcji w spółkach prawa handlowego do fundacji rodzinnej jest niewątpliwie opłacalnym rozwiązaniem. Umożliwia transfer aktywów, przy równoczesnym braku opodatkowania wspomnianej czynności. Warto podkreślić, że wniesienie udziałów (akcji) do fundacji rodzinnej zwolnione jest z podatku dochodowego od osób fizycznych. Nie wystąpi również co do zasady powinność zapłaty podatku PCC (podatku od czynności cywilnoprawnych), a otrzymanie majątku przez fundację rodzinną nie rodzi obowiązku w podatku dochodowym od osób prawnych. Wspomniana neutralność podatkowa jest spójna z ideą fundacji rodzinnej, jako podmiotu służącego do gromadzenia mienia wypracowanego przez firmy rodzinne i rodziny.

Formy wniesienia

Udziały (akcje) posiadane w spółkach handlowych mogą być wniesione do fundacji rodzinnej w dwóch formach: na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji lub w drodze darowizny, dokonanej na rzecz wspomnianego podmiotu. Należy pamiętać, że w pewnych przypadkach prawo nabycia przedmiotowych aktywów przysługuje Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (KOWR).

Taką możliwość przewiduje art 4 ust. 6 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 423).

Zgodnie z wyżej przywołanym przepisem, KOWR może skorzystać ze wspomnianego uprawnienia, w przypadku nabycia udziałów (akcji) w:

1. spółce kapitałowej (sp. z o.o., S.A., P.S.A.), która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha,
2. spółce dominującej, w rozumieniu art. 4 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, która posiada udziały lub akcje we wskazanej w pkt 1 spółce (spółce kapitałowej, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha).

Warunki skorzystania z prawa nabycia przez KOWR

Przedmiotowe uprawnienie aktualizuje się wtedy, gdy do nabycia udziałów (akcji) doszło na innej podstawie niż umowa sprzedaży, a więc również w sytuacji wniesienia mienia do fundacji rodzinnej w celu pokrycia funduszu założycielskiego lub w drodze darowizny. Na marginesie warto wskazać, że nabycie udziałów (akcji) przez dotychczasowych wspólników (akcjonariuszy) nie wyłącza wspomnianego uprawnienia KOWR.

Procedura i terminy dla KOWR

W przypadku zaistnienia okoliczności wniesienia udziałów (akcji), w stosunku do których KOWR przysługuje prawo nabycia, spółka, której udziały (akcje) zostały zbyte/przeniesione, jest zobowiązania do niezwłocznego zawiadomienia KOWR o tym fakcie. Na ogół termin ten będzie wynosił kilka dni od dnia zawarcia umowy.

W każdym przypadku, do zawiadomienia spółka winna dołączyć:

1. wypisy z ewidencji gruntów i budynków dla wszystkich działek ewidencyjnych wchodzących w skład nieruchomości rolnych stanowiących własność lub użytkowanie wieczyste spółki;
2. odpis księgi wieczystej lub zaświadczenie wydane na podstawie zbioru dokumentów prowadzonego dla nieruchomości rolnej, lub informację o  numerze księgi wieczystej dostępnej w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych;
3. potwierdzone za zgodność z oryginałem bilans oraz rachunek zysków i strat spółki, za trzy ostatnie lata obrotowe;
4. aktualną listę wspólników lub akcjonariuszy oraz umowę lub statut spółki, oświadczenie zarządu spółki o wysokości zobowiązań warunkowych;
5. potwierdzone za zgodność z oryginałem umowy, na podstawie których nieruchomości stanowiące własność lub użytkowanie wieczyste spółki znajdują się we władaniu innych osób.

KOWR może złożyć oświadczenie o nabyciu udziałów (akcji) w ciągu dwóch miesięcy od dnia otrzymania skutecznego zawiadomienia. Niezłożenie w ww. terminie oświadczenia o nabyciu udziałów (akcji) lub pisemne zawiadomienie właściciela udziałów (akcji) o braku wykonania przez KOWR prawa nabycia – oznacza, że KOWR nie skorzystał z możliwości nabycia tych udziałów (akcji).

Konsekwencje niezgodnego z prawem nabycia udziałów/ akcji.

Dokonanie czynności prawnej obejmującej nabycie udziałów (akcji) w spółce handlowej, niezgodnie z przepisami ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego powoduje jej nieważność. Tym samym do wniesienia aktywów do fundacji rodzinnej nie dochodzi.

W związku z powyższym przed każdym planowanym przeniesieniem do fundacji rodzinnej udziałów, bądź akcji spółek, w jakiejkolwiek formie,  zalecana jest szczegółowa analiza stanu prawnego i faktycznego.  W tym analiza rzeczywistego występowania w majątku danej spółki oraz spółek z nią powiązanych nieruchomości rolnych, ze szczególnym uwzględnieniem powierzchni przedmiotowych nieruchomości.

Autorka: Magdalena Błasiak. Radca prawny w Zespole ds. Fundacji Rodzinnych Mariański Group.