Docelowy model opodatkowania fundacji rodzinnej jako osoby prawnej specjalnego przeznaczenia, ale także transferów do beneficjentów, powinien uwzględniać istniejące obecnie obowiązujące reguły polskiego systemu podatkowego.

Specyfika form prawnych wykorzystywanych przez polskie firmy rodzinne

Znaczna część polskich firm rodzinnych prowadziła do tej pory działalność w formie spółek osobowych. Niekorzystne jest natomiast opodatkowanie działalności prowadzonej w formie spółek kapitałowych (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne). Dochody spółki kapitałowych opodatkowane są stawką 19% podatku dochodowego od osób prawnych (9% dla małych podatników). Następnie dywidenda wypłacana wspólnikom ze spółki opodatkowana jest zryczałtowaną stawką 19% podatku dochodowego od osób fizycznych lub prawnych w zależności od tego jaki podmiot jest wspólnikiem. Efektywne opodatkowanie dla osoby fizycznej będącej wspólnikiem spółki kapitałowej wyniesie zatem 34,4%.

Dla dużych firm rodzinnych lub grup kapitałowych wykorzystywane są spółki kapitałowe, które pozostają wspólnikami podmiotów zależnych, w których gromadzony jest majątek. Zaletą takiego rozwiązania jest ograniczenie masy spadkowej do udziałów/akcji w spółce holdingowej, bez rozproszenia poszczególnych elementów. Taki kształt modelu biznesowego może uchronić przed rozdrobnieniem udziałów bądź akcji w spółkach zależnych w sytuacji dziedziczenia. Nie chroni jednak majątku rodzinnego. Dlatego najlepiej sprawdza się ona w przypadku, gdy właścicielem udziałów w spółce holdingowej jest fundacja prywatna.

Opodatkowanie firm rodzinnych

Jak już zaznaczyłem, zasady opodatkowania firm rodzinnych, następnie transferu do fundacji, a ostatecznie do beneficjentów, powinny uwzględniać specyfikę rozwiązań polskiego systemu podatkowego. Niewątpliwie takie fundacje nie muszą przynosić oszczędności podatkowych, a tym bardziej służyć unikaniu opodatkowania, ale taka struktura nie może prowadzić do zwiększenia obciążeń podatkowych.

Wydaje się zatem, że dla powodzenia polskich fundacji rodzinnych konieczne jest zachowanie obecnego poziomu opodatkowania. Za rekomendowane należy uznać rozwiązanie zmierzające do zwolnienia z opodatkowania przychodów uzyskiwanych przez fundację rodzinną, przy jednoczesnym opodatkowaniu czynności stanowiącej przysporzenie dla beneficjentów fundacji rodzinnej.

Po zmianach podatkowych  2021 roku, większość spółek podlega podwójnemu opodatkowaniu (podatek dochodowy od spółki oraz od wypłaty dywidendy lub zysku). Jedynie spółka cywilna, partnerska i niektóre spółki jawne są dalej transparentne podatkowo, czyli podatek dochodowy będą płacić ich wspólnicy. Pozwoli to uniknąć podwójnego opodatkowania, choć dochody powyżej jednego miliona złotych są objęte 4% daniną solidarnościową.

Jednak opodatkowanie spółek komandytowych, komandytowo-akcyjnych oraz niektórych spółek jawnych, a także prawo do preferencyjnego opodatkowania (np. podatek estoński) spowoduje, że  ponownie popularne stają się spółki kapitałowe, zwłaszcza spółka z o.o. W tym kontekście opodatkowanie przepływów z udziałem fundacji rodzinnej nie będzie powodowało wyższych obciążeń niż zwykła forma prowadzenia biznesu.

Fundacja – zasady opodatkowania

Samo zakładanie i likwidacja fundacji będzie neutralne podatkowo. Ustawa przewiduje nienakładanie podatku od czynności cywilnoprawnych od wkładów wnoszonych do fundacji oraz brak powstawania przychodu z tytułu takiego transferu do fundacji (lepsze rozwiązanie niż zawiązywanie i wnoszenie wkładów do spółek holdingowych). Jednocześnie ustawa wprowadza zwolnienie z podatku od spadków i darowizn nabycia nieodpłatnego świadczenia od fundacji rodzinnej oraz świadczenia otrzymanego po likwidacji fundacji rodzinnej przez najbliższą rodzinę fundatora tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, pod określonymi warunkami.

Fundacja rodzinna jako osoba prawna nie będzie zwolniona od podatku dochodowego od osób prawnych.  W pierwotnym projekcie ustawy fundacja miała być zwolniona od podatku dochodowego od osób prawnych. Było to jasne i proste rozwiązanie, które nie budziłoby wątpliwości jakie dochody są, a jakie nie są zwolnione od opodatkowania.

Fundacja będzie swoistą „spółką holdingową”. Posiadając udziały (akcje) będzie uzyskiwała przede wszystkim przychody z dywidend ze spółek rodzinnych. Jednak wypłaty z tych spółek będą opodatkowane. Brak zwolnienia dywidendowego oznacza, że opodatkowanie nastąpi już na etapie wypłaty dywidendy ze spółek należących do fundacji, a nie dopiero w momencie wypłaty do beneficjentów. Rozwiązanie to należy uznać, za wyjątkowo złe.

Fundacja powinna działać jak spółka holdingowa, czyli wypłaty dywidendy do fundacji nie powinny być opodatkowane. Pozwoliłoby to na kumulowanie tych zysków i przeznaczanie ich przede wszystkim na dalsze inwestycje, w tym w nowe przedsięwzięcia. Tymczasem brak tego zwolnienia spowoduje znaczące obciążenie gromadzonego kapitału, nawet gdy zostanie przeznaczony na kolejne inwestycje. W takim systemie dochody z działalności gospodarczej firmy rodzinnej byłyby opodatkowane na bieżąco, na poziomie spółki, bez względu na jej formę prawną. Sam transfer środków do fundacji nie powinien  być opodatkowany, aż do momentu, gdy nie dochodzi do wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów. Jedynie w momencie definitywnego przysporzenia na rzecz beneficjentów (świadczenia pieniężne, dofinansowania socjalne czy edukacyjne) mogą być one opodatkowane.

Ustawa przewiduje częściowo korzystne zasady opodatkowania wypłat dla beneficjentów z najbliższej rodziny. Następować to będzie według ustawy o podatku od spadków i darowizn. Jeżeli środki (korzyści) będą pochodziły z wcześniejszych wkładów do fundacji to będzie przysługiwało to samo zwolnienie co w przypadku osób najbliższych otrzymujących darowiznę (spadek).

Jeżeli jednak transfery na rzecz fundatora lub beneficjentów będą pochodziły z innych źródeł niż wkłady do fundacji (np. wkładów innego fundatora) to nastąpi opodatkowanie jak dla dochodów kapitałowych według stawki 19%, ale podatkiem od spadków i darowizn.

Tym samym dochody z działalności gospodarczej prowadzonej za pośrednictwem spółek należących do fundacji będą opodatkowane na podobnych zasadach jak to ma miejsce w odniesieniu do spółek kapitałowych.

Podsumowanie

Reasumując wypłaty dla beneficjentów będą opodatkowane na takim samym poziomie, jak do wspólników spółek. Jednak opodatkowanie będzie miało miejsce już na etapie wypłaty dywidendy do fundacji (uzyskania przez nią dochodu z innego tytułu), a nie momencie wypłaty świadczenia beneficjentom. Dochody zatrzymane przez fundację będą opodatkowane bez względu na ich wypłatę dla beneficjentów.

Należy dodać, że płatnikiem podatku od spadków i darowizn będzie fundacja rodzinna. Konieczne będzie prowadzenie szeregu ewidencji i rejestrów. Po raz kolejny wskazuje to na konieczność korzystania z usług wyspecjalizowanego podmiotu typu Familly Office.